Ciekawostki

Natura 2000

Program Natura 2000 (pełna nazwa: "Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000") to system ochrony przyrody, którego celem jest zachowanie zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt oraz siedlisk przyrodniczych. Projekt ten powstał w 1992 roku, a wdrażany jest na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów, wyznaczanych na podstawie badań i obserwacji naukowych: obszary specjalnej ochrony ptaków oraz specjalne obszary ochrony siedlisk. Obecnie w Polsce ustanowiono 124 obszary ochrony ptaków i 189 obszarów ochrony siedlisk. Również Puszcza Niepołomicka została objęta programem Natura 2000, w celu zapewnienia ochrony takim roślin jak na przykład listera jajowata, gnieźnik leśny, wilżyna ciernista, a także licznym gatunkom ptaków, płazów i gadów.

Etymologia

Powszechnie uważa się, że Puszcza Niepołomicka nie zawdzięcza swej nazwy leżącym na jej skraju Niepołomicom - słynnym właśnie dzięki niezwykłej Puszczy. Wielu twierdzi, iż jej nazwa pochodzi od staropolskiego określenia "niepołomny", oznaczającego kogoś lub coś trudnego, wręcz niemożliwego do zniszczenia, zwyciężenia, poskromienia. Nakazuje to sądzić, iż Puszcza Niepołomicka była ongiś lasem niezwykle niedostępnym, trudnym do zagospodarowania, będącym schronieniem dla wielu dzikich zwierząt. Potwierdzeniem tego są liczne kroniki, między innymi Jana Długosza czy Marcina Bielskiego, które wspominają o częstych polowaniach, jakie urządzali w Puszczy królowie polscy.

Jednak zanim po raz pierwszy użyto współczesnej nazwy, Puszcza nosiła nieco inne miana. Najstarsze wzmianki o niej znaleziono w dokumencie z 1242 roku. Nazywana jest w nim "Lasem Kłaj". W pismach z 1393 roku pojawia się już nazwa "Las Niepołomski", natomiast obecnej nazwy po raz pierwszy użyto w roku 1441. Inna hipoteza, mająca swoje potwierdzenie w licznych źródłach historycznych, łączy zmianę nazwy Puszczy z ośrodkiem jej zarządzania. Aż do roku 1393 znajdował się on we wsi Kłaj - w tymże roku, król Kazimierz III Wielki przeniósł go do Niepołomic. Nazwa "Niepołomice" po raz pierwszy pojawia się w dokumencie z roku 1350. Wynika stąd, iż to Puszcza wzięła swoją nazwę od osady Niepołomice. Skąd zatem wzięła się nazwa Niepołomic? Być może "niepołomne" było samo miejsce, które należało wykarczować, pod budowę zamku myśliwskiego i przyszłej osady...

Uroczyska

Uroczyska to puszczański odpowiednik ulic. Są to części lasu bez ściśle wyznaczonych granic, którym dla ułatwienia orientacji i administracji w puszczy, nadano nazwy. Uroczyska to miejsca charakterystyczne - nierzadko będące scenerią jakiś wydarzeń historycznych bądź legendy, a czasem miejscem usypania kurhanu. Warto dodać, iż obecne określenie "uroczysko" oznacza miejsce odludne, tajemnicze, a czasem nawet niebezpieczne, które może rzucać uroki na nieostrożnych wędrowców, którzy w nie zawędrują. Również w Puszczy Niepołomickiej znajduje się kilka uroczysk. Niektóre z nich są dość znane, jak na przykład Przyborów, Osikówka czy Poszyna, powiązana legendą z królem Kazimierzem Wielkim. Jednak nazwy wielu uroczysk powoli odchodzą w zapomnienie, a ich historię znają może tylko najstarsi mieszkańcy regionu. Dziś możemy się tylko domyślać pochodzenia takich nazw jak Niechrzczone, Chwałców, Topielów...

Lista uroczysk Puszczy Niepołomickiej:

Zielone Płuca Krakowa

Puszcza Niepołomicka zasłużyła sobie na zaszczytne miano "Zielonych Płuc Krakowa" nie tylko przez zaopatrywanie jej okolic w dużą dawkę tlenu (zjawisko fotosyntezy). Witold Koehler w swojej publikacji "Przymierze z lasem" pisze, że 1 ha lasu iglastego zatrzymuje do 34 ton różnych pyłów, a liściastego nawet do 67 ton. Puszcza Niepołomicka przez długi okres pochłaniała szkodliwe pyły fabryczne, głównie ze znajdującej się niedaleko Krakowa Huty im. Tadeusza Sendzimira. Na początku lat 90 w hucie tej zamknięto wiele szkodliwych dla środowiska działów, co stanowiło wielką ulgę dla lasu. Puszcza Niepołomicka do dziś pełni funkcję "filtra" dla całego Krakowa i okolic.

Powietrze w Puszczy Niepołomickiej (jak w każdym lesie) jest dużo zdrowsze niż to, z terenów niezalesionych. W powietrzu znajduje się całe mnóstwo przeróżnych bakterii, lecz rośliny są wyposażone w specjalną broń przeciwko nim. Uwalniają one lotne antybiotyki, zwane fitoncydami, które niszczą bakterie, oczyszczając tym samym powietrze. Las jest dużym skupiskiem roślin, których bakteriobójcze działanie kumuluje się, wpływając na ogólną poprawę jakości powietrza w ich otoczeniu.

Pociągi pancerne

W latach 1928 - 1939 Niepołomice były miejscem stacjonowania II Dywizjonu Pociągów Pancernych. Obecnie już nieużywane, pociągi pancerne uważane są za jedyną polską broń pancerną, która w znaczący sposób wpłynęła na przebieg walk. W skład II Dywizjonu Pociągów Pancernych w Niepołomicach wchodziły pociągi: "Pierwszy Marszałek", "Piłsudczyk", "Śmiały", "Groźny", "Bartosz Głowaczki", a także Szkolny Pociąg Pancerny "Stefan Czarniecki", wchodzący w skład Ośrodka Zapasowego Pociągów Pancernych. W czasie kampanii wrześniowej pociągi te zmieniły nazwy na numery, kolejno 51 - 55.

W dniach 25.11. - 7.12.08 w Muzeum Historii Fotografii w Krakowie odbyła się ekspozycja zdjęć pt. "Niepołomickie pociągi pancerne". Wystawa, zorganizowana we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Niepołomickim i Muzeum Armii Krajowej, prezentowała materiał fotograficzny dostarczony przez Adama Jońca, Krzysztofa Wielgusa, Rafała Róg oraz Izbę Regionalną w Niepołomicach. Ekspozycja wchodziła w skład projektu "Małopolski pociąg do Historii".

Dla zainteresowanych tematem polecamy publikacje A. Wierciocha Monografia 2 Dywizjonu Pociągów Pancernych w Niepołomicach 1928-1986 (Kraków, 1986) oraz A. Ostrówka Pociągi pancerne Wojska Polskiego 1918-1939 (Toruń, 2004). Książki dostępne są w Bibliotece Publicznej w Niepołomicach.